Kąkol polny był dawniej pospolitym chwatem, dziś spotykany jest głównie jako roślina ozdobna. Nadaje się doskonale do tworzenia łąk kwietnych, które stanowią doskonałe siedliska dla barwnych motyli. Jego naukowa nazwa botaniczna, Agrostemma, oznacza „ozdobę pól”. Ziarna tej pięknej rośliny są jednak toksyczne, powodowały dawniej masowe zatrucia.
Kąkol, tajemniczy i zagrożony chwast polny
Przez całe wieki kąkol był jednym z najbardziej szkodliwych dla upraw chwastów polnych. Ta niezwykle piękna roślina zawiera wiele substancji toksycznych, w tym gorzkie saponiny – jej szkodliwość wiąże się więc nie tylko z faktem, że zagłusza zboże, hamując jego wzrost. Ziarna kąkolu są bardzo nieprzyjemne w smaku, a w dużych ilościach trujące. Jednocześnie pozbycie się ich z zanieczyszczonego zboża było trudne. Powodowały więc masowe zatrucia, a w mniejszych ilościach psuły smak pieczywa.
Wśród ludu kąkol uchodził za roślinę o niezwykłych, magicznych właściwościach – obawiano się go i kojarzono z siłami nieczystymi oraz uderzeniami piorunów i atakami epilepsji. Zbierano go przez cały rok, by spalić w wigilię Świętego Jana, co miało przynieść obfite zbiory. W niektórych regionach w dzień św. Grzegorza obchodzono osobne święto kąkolu, połączone ze śpiewami i procesjami, które odbywały się pomiędzy polami. Pomimo toksyczności, stosowano go też jako pokarm w czasie klęsk głodu – zawarte w nim saponiny można wygotować.
Kąkol nie występuje już jednak na polskich polach. Został niemal całkowicie wytępiony przez chemiczne środki ochrony roślin. W wielu krajach gatunek ten całkowicie wyginął, w Polsce jest zaś zagrożony wyginięciem – sporadycznie spotyka się go jeszcze na łąkach.
Kąkol jako ozdobna roślina kwitnąca
Kąkolu nie możemy już wprawdzie oglądać na polach, jego urokliwe kwiaty zdobyły jednak znaczną popularność. Są to zawsze kwiaty w delikatnym odcieniu różu, spotyka się też odmiany różowo-białe. Stał się lubianą rośliną ozdobną, tak jako element łąk kwiatowych, jak i jako roślina uprawiana samodzielnie. Kompozycje dziko rosnących roślin, w tym zwłaszcza kwiaty kąkolu, przyciągają pszczoły i motyle – także dlatego kąkol jest rośliną szczególnie chętnie wybieraną do tworzenia łąk kwiatowych.
Kąkol wysiewa się na stanowiskach otwartych, słonecznych. Roślina ta ma niewielkie wymagania glebowe, preferuje wręcz stanowiska z ubogą w składniki odżywcze ziemią. Nasiona wysiewa się wiosną lub na jesieni. Po wysianiu nasiona należy ugniatać, co przyspiesza ich kiełkowanie – podobnie jak nasiona traw, nasiona kąkolu są też podatne na rozwiewanie. Wysiane nasiona należy intensywnie podlewać aż do wykiełkowania. W trakcie kwitnienia warto obrywać schnące kwiaty, co przyczynia się do zwiększenia żywotności roślin i wydawania nowych. Kąkol jest rośliną jednoroczną, każdego roku trzeba więc siać go na nowo.
Kąkol w medycynie ludowej i naturalnej
Od wieków kąkol jest jedną z najbardziej popularnych roślin stosowanych w medycynie ludowej. Trzeba jednak pamiętać, że jest to zioło o bardzo silnym działaniu, które łatwo może stać się niebezpieczne. Nie należy więc stosować go samodzielnie, bez opieki doświadczonego zielarza. Ze względu na niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem kąkolu, herbatek z tą rośliną nie znajdziemy w sklepach zielarskich. Stosowano go m.in. jako:
- środek przeciw katarowi – tłuczony, a następnie namoczony w occie i wciągany wprost do nosa
- przeciw kokluszowi – używano wody z wygotowanych ziaren
- na pęknięcia skóry – w formie okładów
- przeciw niepłodności – ziarna kąkolu zmieszane z kocimiętką
- dla powstrzymania krwawienia – korzeń trzymany pod językiem
- przeciw żółtaczce
- przeciw zarażeniu glistą ludzką
Kąkol stosowany był też jako środek w leczeniu bydła. Obwiązywano nim również drzewa owocowe, które słabo owocowały.
