Kąkol polny to przepiękna roślina jednoroczna z rodziny goździkowatych o całkiem dużych, różowo-fioletowych kwiatach. Kiedyś była nazywana pospolitym chwastem zbożowym, który sprawiał problemy ze względu na swoją toksyczność. Obecnie rzadko wyrasta jako chwast. Roślina przybyła do nas jeszcze w czasach prehistorycznych. Charakteryzuje się wzniesioną łodygą, ktora się rozgałęzia i może osiągać nawet do 90 cm wysokości. Jest ona owłosiona miękkimi, białymi włoskami. Kwiaty wyrastają na szczytach łodyg i z kątów liści. Kwiaty te dojrzewają równocześnie z nasionami zbóż. Kąkol polny jest toksyczny, po bezpośrednim spożyciu nasion mogą występować mdłości i bóle głowy, w skrajnych przypadkach śpiączka.
Nazwa naukowa: Agrostemma githago
Kategoria nadrzędna: Kąkol
Klasa rośliny: Magnoliopsida
Rodzina: goździkowate
Kąkol polny w medycynie ludowej
Kąkol polny to roślina, której nasiona zawierają 7% trującego glikozydu gitaginy ( agrosteminy) Jest niebezpieczna dla zdrowia ludzkiego. Trujący glikozyd gitagina (agrostemina) – C27H28O11, zawarty w nasionach, wpływa na serce i układ nerwowy, niszczy czerwone krwinki. Ponadto glikozyd gitagina ma silne działanie drażniące na przewód pokarmowy. Podczas spożywania 3-5 g nasion (które mogą dostać się w postaci zmielonej na mąkę, jeśli pole zbóż jest zainfekowane chwastem) rozpoczyna się zwiększone wydzielanie śliny, nudności, wymioty, trudności w połykaniu, kolka, biegunka. W przyszłości może wystąpić ogólne osłabienie, depresja, stany konwulsyjne, poważne podrażnienie nerek i lub paraliż.
W przypadku zatrucia nasionami konieczne jest natychmiastowe wielokrotne płukanie żołądka zawiesiną wodną węgla aktywowanego (30 g na 0,5–1,0 l wody) lub 0,1% roztworem nadmanganianu potasu. Następnie musisz co godzinę przyjmować takie produkty jak: rozcieńczona skrobia, galaretka owocowa lub mleczna, żelatyna itp. Ponadto leczenie jest objawowe, ponieważ pojawiają się objawy zatrucia. Najlepiej jednak w razie zagrożenia skontaktować się niezwłocznie z lekarzem.
Zatrucie nasionami jest możliwe nie tylko u ludzi, ale także u zwierząt. Jeśli karmisz konie, krowy, świnie mąką lub otrębami, w które wpadły nasiona, możliwe jest zatrucie, a nawet śmierć młodych zwierząt. Młode zwierzęta mają największą wrażliwość i bez leczenia w przypadku silnego zatrucia umierają już trzeciego dnia.
Szczególne przeciwwskazania do stosowania poczwarki pospolitej dla dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych, osób z upośledzonym zdrowiem, obniżoną odpornością i chorobami przewlekłymi. Surowo zabrania się im używania środków tradycyjnej medycyny opartej na tej roślinie.
Do stosowania w medycynie ludowej kąkol zbierany jest latem, w czerwcu lub lipcu, podczas kwitnienia. Następnie zbiera się łodygi, liście i kwiaty, a nasiona i kłącza jesienią, po dojrzewaniu strąka nasion. Suszyć roślinę w dobrze wentylowanym pomieszczeniu lub na zewnątrz pod baldachimem. Można przechowywać w płóciennych torbach lub plastikowych pojemnikach, dobrze zapakowanych i oddzielonych od innych surowców, ponieważ są trujące. Okres przechowywania — nie więcej niż 18 miesięcy.
W medycynie ludowej stosuje się całą roślinę kąkolu. Surowce (kwiaty, łodygi, liście) należy zbierać wyłącznie w okresie kwitnienia, nasiona i korzenie – jesienią. Wykroje należy suszyć w zwykły sposób: w cieniu na świeżym powietrzu lub w suszarkach elektrycznych.
Roślina ma działanie moczopędne, hemostatyczne, przeciwzapalne, wykrztuśne, nasenne, przeciwbólowe.
Jako balsamy, okłady, płukanki, sercówki stosuje się zewnętrznie w leczeniu hemoroidów i chorób skóry. Ta roślina jest bardzo skuteczna w przypadku furunculosis. Wodny napar z kąkolu stosuje się przy zapaleniu oskrzeli, przeziębieniach, bólu brzucha, krwawieniu z macicy. Wewnętrzne zastosowanie kąkola wymaga dużej staranności.
Jak rozmnaża się kąkol polny?
Kiedyś kąkol polny chwastem upraw rolniczych i najczęściej występował w zbożach. Trafiał na pola wraz z zanieczyszczonym ziarnem i był nieświadomie zasiewany przez rolników. Choć jego cykl życiowy i sposób rozmnażania nie jest typowy dla tego typu chwastów, to był prawdziwym utrapieniem wielu osób.
Kąkol polny zawiera w sobie wiele nasion, ale nie są one rozsiewane z wiatrem ani rozsypywane po najbliższej okolicy. Żywotność nasion to około roku, by wykiełkowały, muszą znaleźć się na powierzchni ziemi, inaczej zginą przykryte glebą. Z tego względu roślina musiała wypracować sobie pewniejszy sposób rozmnażania. Nasiona kąkola polnego dojrzewają dokładnie w tym samym czasie, co nasiona zbóż i są zbierane razem ze zbożem. Część z nich trafia wraz z ziarnem do paszy dla zwierząt lub przeznaczana jest do celów spożywczych.
Kwiat ten można też czasem spotkać w ogrodach, ponieważ niektórzy uprawiają go jako roślinę ozdobną, ze względu na to, że jak na chwast, prezentuje się naprawdę pięknie. Kąkol preferuje słoneczne i ciepłe stanowiska oraz przepuszczalne umiarkowanie wilgotne oraz lekkie gleby. Jako chwast jednak może też rosnąć na słabszych stanowiskach. Można go kupić w zestawach nasion przeznaczonych na łąki kwietne, ale pięknie prezentuje się też na trawniku lub w kompozycji z innymi roślinami jednorocznymi w ogrodach zarówno wiejskich, jak i naturalistycznych. Nadaje się też na kwiat cięty do tworzenia kompozycji bukietowych.
Kąkol polny to roślina pełna wdzięku. Wyróżnia się pojedynczymi lub lekko rozgałęzionymi pędami z małymi, lancetowatymi liśćmi. Na końcach pędów kwitną duże liliowo-różowe kwiaty o średnicy 5-7 cm, u podstawy płatków białe i ciemnofioletowe żyłki. Cienkie płatki kołyszą się na wietrze jak skrzydła motyla. Kwitnienie przypada od czerwca do września.
Nie wymaga od ogrodników bardzo dużego wysiłku. Roślina wprawdzie preferuje otwarte, słoneczne polany, ale w kwietniku też odnajdzie się świetnie. . W jasnym słońcu rozwijają się szybciej, łodygi nie będą się zbytnio rozciągać, a kwitnienie będzie obfite. Przy braku oświetlenia pędy rosną i stają się bardzo nagie.
Kwiaty kąkola, choć proste, są bardzo wdzięczne. W nasadzeniach grupowych świetnie prezentują się z innymi polnymi kwiatami. Najlepszymi sąsiadami są kostrzewa, nagietki, kaleria, niezapominajki i zboża ozdobne. Komponując kompozycję w ogrodzie kwiatowym, warto połączyć kąkol z nisko rosnącymi, odpornymi roślinami, które posłużą jako naturalna podpora dla cienkich pędów. Jeśli nie są one dostępne, użyj małego stojaka.
Ciekawostki o kąkolu polnym
Kąkol polny jako roślina lecznicza znana była już w starożytnej Grecji. Odo z Meny w swoim traktacie o właściwościach ziół opisał lecznicze właściwości tej rośliny:
„Grecy nazywają kąkol dla chleba szkodliwą trawą.
Wrzody nowotworowe oczyszczają, goją i gniją rany,
Jeśli zastosujesz go w postaci puree, biorąc trochę soli i rzodkiewki;
Za pomocą tego samego środka nadal będziesz zwalczać strupy i trąd.
Razem z gołębimi odchodami i szarą mieszanką natywną
Kąkol, a do nich dodajesz nasiona z lilii;
Po ugotowaniu połóż je na opuchniętych gruczołach szyi.
Więc lekarstwo je rozproszy, a więc rozbije ropnie,
Ten okład sam w sobie i inne zmiękczą stwardnienia.
W pełnej miodowej sercówce gotowanej z szafranem i kadzidłem,
Mieszając razem, założyć na udo, chory na rwę kulszową,
Z kukiełką, jeśli rodząca kobieta sama się odkaża, szybciej,
Jak mówią, zostanie uwolniona z ciężaru łona.”
